Het Isala project breidt zich momenteel wereldwijd uit met een internationale sisterhood van door Isala geïnspireerde burgerwetenschapsprojecten als resultaat. Het volgende avontuur begint in een Noord-Afrikaans land, Marokko. Als een van de projectcoördinatoren ben ik verheugd om over deze gloednieuwe Isala zus te schrijven! We kozen Fatima als naam voor het project, geïnspireerd door Fatima Al-Fihriya. Zij was de eerste vrouwelijke oprichter van een universiteit in Marokko. Het Fatima project is bedoeld om de Marokkaanse samenleving te voorzien van wetenschappelijk gebaseerde informatie over vaginale gezondheid en infectie met het humaan papillomavirus (HPV) en meer specifiek doelen we op vrouwen op het Marokkaanse platteland. Lees snel verder om meer te weten te komen!
Het Fatima project heeft als doel het bestuderen van de vaginale microbiota van gezonde vrouwen en vrouwen met hoog-risico HPV-genotypes. Waarom is dit zo belangrijk? Eén van onze doelen is het voorspellen en monitoren van het risico op baarmoederhalskanker en de verdere ontwikkeling ervan. Bovendien willen we met dit project, als deel van de Isala sisterhood, het bewustzijn rond baarmoederhalskanker vergroten, wetenschappelijke kennis vergroten en taboes rond dit intieme onderwerp doorbreken in de zuidelijke regio’s van Marokko.
Maak kennis met het humaan papillomavirus (HPV)
Zoals je al in deze gespreksstarter kon lezen, behoort het humaan papillomavirus (HPV) tot de Papillomaviridae familie, een veelvoorkomende familie van virussen. Deze familie omvat 16 verschillende geslachten. Het alfa en bèta geslacht worden meestal geassocieerd met ziekte bij de mens. Over het algemeen veroorzaakt HPV bij de meeste mensen geen ziektesymptomen, maar sommige persistente types (dat zijn hoog-risico genotypes) kunnen genitale wratten of kanker veroorzaken en de mond, keel of genitale zone aantasten. Aangezien een HPV-infectie meestal asymptomatisch is (wat betekent dat er geen symptomen optreden), blijft het te vaak onopgemerkt. Bovendien is het vrij eenvoudig om deze virussen op te lopen. Dit komt doordat ze kunnen worden overgedragen door elk huid-op-huidcontact van de intieme zones, alsook via vaginale, anale of orale geslachtsgemeenschap (IARC 2012).
Baarmoederhalskanker: meer bewustmaking wordt sterk aanbevolen
HPV veroorzaakt vele verschillende soorten kanker, zoals baarmoederhalskanker, anale, vaginale en keelkanker. Het meest voorkomende type kanker dat door dit virus wordt veroorzaakt is baarmoederhalskanker, waarbij abnormale cellen in de baarmoederhals groeien (Figuur 1).
Figuur afkomstig van: https://stock.adobe.com/search?k=%22cervical+cancer”.
De beschikbaarheid van vaccins tegen HPV maakt van baarmoederhalskanker een te voorkomen ziekte. Bij vrouwen in Afrika blijft baarmoederhalskanker echter nog steeds de belangrijkste oorzaak van sterfgevallen door kanker. In Noord-Afrika zijn zowel de incidentie als het sterftecijfer van baarmoederhalskanker aanzienlijk hoog. Voornamelijk in Marokko vormt het een groot probleem voor de volksgezondheid. Het is wel zo dat vaccinatie tegen HPV onlangs werd ingevoerd in Marokko door het Ministerie van Volksgezondheid. Zo zijn er sinds 22 oktober 2022 twee vaccins beschikbaar voor tienermeisjes vanaf 12 jaar (HPV-vaccinatie Ministerie van Volksgezondheid in Marokko).
Helaas bleek de introductie van deze vaccins tegen HPV geen succes. Waarom is dit het geval? Wel, dit komt voornamelijk door het taboe van de ouders om met hun tienerdochters over seksualiteit en seksuele gezondheid te praten en door het gebrek aan communicatie over het belang van deze vaccinatiestrategie om baarmoederhalskanker te voorkomen. Net daarom vindt het Fatima team het zo relevant om bewustzijn te creëren over deze intieme onderwerpen en om taboes rond vaginale gezondheid te doorbreken. Het uiteindelijke doel met het Fatima project is dan ook om vrouwen en meisjes te helpen hun gezondheid in eigen handen te nemen en dat doel geldt tevens voor de volledige Isala sisterhood.
Bewustwording van HPV en baarmoederhalskanker bij de Marokkaanse bevolking
In de zuidelijke regio’s van Marokko (waar mijn doctoraatsproject werd uitgevoerd) zijn de levensomstandigheden meestal moeilijk tot zelfs dreigend met bijna geen toegang tot gezondheidszorg. Volgens het laatste rapport van de Marokkaanse Hogere Plancommissie (HCP) (2022) geldt: ‘kwetsbaarheid verwijst naar dat deel van de bevolking dat zich boven de relatieve armoedegrens bevond, maar het risico liep onder die grens te vallen als verschillende factoren hun economische en sociale situatie beïnvloeden’. In Marokko werd 12,4% van alle vrouwen als kwetsbaar beschouwd en er werd verwacht dat dit percentage hoger zou zijn in de zuidelijke regio’s.
Het is geweten dat Marokkaanse vrouwen uit afgelegen gemeenschappen het meest worden blootgesteld aan besmettelijke ziekten (bijvoorbeeld chronische hoog-risico HPV-infecties). Eerdere rapporten wezen op het lage bewustzijnsniveau onder vrouwen over het bestaan van screening op baarmoederhalskanker in Marokko (11%) (Arechkik et al. 2022). We hebben onlangs getoond dat dit niet enkel vrouwen van een bepaalde leeftijd betrof, maar ook vrouwelijke studenten in het hoger onderwijs (Mansouri et al. 2022).
Het lage percentage HPV-screening in Marokko kan ook worden toegeschreven aan het gebrek aan screeningtests in openbare gezondheidscentra op dagelijkse basis. Ook blijft het praten over ziekten die verband houden met intieme zones vaak nog een taboe in de Marokkaanse samenleving. Helaas verergeren deze feiten de prognose van baarmoederhalskanker nog. Door het Fatima project op te richten, willen we het bewustzijn rond de beschikbare vaccins en jaarlijkse screenings vergroten. Ook willen we de mening van Marokkaanse vrouwen rond self-sampling evalueren.
HPV en vaginale microbiota
Zoals jullie als Isala publiek goed beseffen, speelt de vaginale microbiota over het algemeen een belangrijke rol in de gezondheid van vrouwen. We hoeven jullie niet te vertellen dat het vaginale kanaal gewoonlijk gekoloniseerd wordt door Lactobacillus spp. en dat een vagina die gedomineerd wordt door deze bacteriën meestal een gezonde vaginale omgeving is. Deze vaginale lactobacillen worden beschouwd als een belangrijke verdedigingslinie tegen ziekteverwekkers, waaronder deze die seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) veroorzaken (Martin 2012; Petrova et al. 2015).
Vaginale lactobacillen zijn zoals kleine fabriekjes die melkzuur, bacteriocines en biosurfactanten produceren die het cervicovaginale ecosysteem beschermen tegen ernstige infecties. Ook werd eerder aangetoond dat Lactobacillus spp. cytotoxische effecten kunnen uitoefenen op cervicale tumorcellen in vitro, onafhankelijk van pH en melkzuurproductie (Motevaseli et al. 2013).
Zoals jullie op de Isala website kunnen lezen, kunnen andere bacteriën ook deel uitmaken van de cervicovaginale microbiota, zoals Prevotella spp., Gardnerella vaginalis en Atopobium vaginae. De vervanging van vaginale lactobacillen dominantie door dergelijke micro-organismen kan zorgen voor een verandering van een ‘gezonde’ microbiële gemeenschap naar een dysbiotische status, gedefinieerd als bacteriële vaginose (BV). Die status kan gepaard gaan met een verhoogd risico voor het oplopen van soa’s of ernstige gynaecologische aandoeningen, zoals vroeggeboorte en bekkenontsteking (Brotman 2011). Een verandering van een ‘gezonde’ vaginale microbiële gemeenschap naar BV, samen met de aanwezigheid van hoog-risico HPV-infecties, kan leiden tot ernstige gezondheidsuitkomsten, zoals de ontwikkeling van baarmoederhalskanker.
De strijd tegen baarmoederhalskanker omvat duidelijk meerdere fronten. Eén daarvan is het bestuderen van de beschermende rol van vaginale micro-organismen. Bovendien kan de samenstelling van de vaginale microbiota van veel factoren afhankelijk zijn, zoals etnische afkomst en de aanwezigheid van soa’s. Een grondige studie van de bacteriële gemeenschappen aanwezig in de cervicovaginale omgeving is daarom belangrijk om het risico op baarmoederhalskanker te voorspellen, om gerichte preventiestrategieën te ontwikkelen en om nieuwe therapeutische strategieën te testen op basis van microbioomonderzoek. Door het Fatima project te lanceren kunnen deze doelen hopelijk worden bereikt. We houden jullie zeker verder op de hoogte! 😊
Wie ben ik?
Hoi! Mijn naam is Leila Ferrera. Ik ben een 29-jarige vrouw, half Marokkaans half Spaans. Ik ben een doctoraatstudente microbiologie aan de universiteit Ibnou Zohr in Agadir, Marokko. Sinds mijn eerste les microbiologie aan de universiteit raakte ik geïnspireerd en gefascineerd door de kracht van micro-organismen (zoals bacteriën, virussen…). Deze kleine maar complexe organismen kunnen onze onzichtbare vrienden zijn (en dus gunstig zijn voor onze gezondheid) of ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken.
Ik zet me graag in voor wetenschap en onderzoek, meer bepaald gericht op de vrouwelijke gezondheid. Daarom bestudeerde ik in mijn doctoraatsonderzoek de cervicovaginale microbiota. Tijdens mijn project ontdekte ik de website van Isala. Het werk van het Isala team inspireerde me en ik besloot contact op te nemen met Dr. Sarah Ahannach, die vanaf het begin deel uitmaakt van het Isala team. Nu kan ik jullie vertellen dat ik zelf een van de projectcoördinatoren ben van het Fatima project, het Marokkaanse zusterproject van Isala. Opnieuw komt een Isala droom uit! 😊
Contactgegevens:
E-mail: leilaferreraa@gmail.com
Twitter: @FerreraLaila