Resultaten

In het voorjaar van 2020 vroegen we jouw hulp om samen met Isala geschiedenis te schrijven. We wilden voor de allereerste keer het vaginale microbioom van gezonde vrouwen in kaart brengen. En of dat gelukt is! We zijn als onderzoekers van de Universiteit Antwerpen ontzettend trots op wat we de afgelopen jaren al met Isala hebben bereikt. Op deze pagina kan je een overzicht vinden van de belangrijkste resultaten van ons onderzoek.

Het grote burgeronderzoek naar vrouwelijke gezondheid

We hebben heel wat geleerd en ontdekt intussen, dus we bouwen deze pagina op aan de hand van vragen die jij mogelijk hebt over Isala. Zo kan je zelf gericht op zoek naar de informatie die jou het meest interesseert. Of lekker alles lezen natuurlijk, dat kan ook!

Overzicht

Wie nam deel aan Isala?

Meer dan 6000 vrouwen namen deel aan Isala

Meer dan 6000 vrouwen registreerden zich voor Isala en gaven al meteen het antwoord op vijf korte vragen. Maar liefst 4684 vrouwen vulden daarna de uitgebreide, online vragenlijst in en deelden heel wat interessante informatie over hun vrouwelijke gezondheid. Van deze vrouwen stuurden daarna meer dan 3300 hun vaginale stalen terug naar ons laboratorium. 

De jongste vrouw was 18 jaar, de oudste deelneemster was 98! 1921 deelneemsters waren al minstens één keer zwanger en alle vrouwen van Isala samen identificeren zich met 99 verschillende culturen. Hoewel het uitzonderlijk is dat we zoveel vrouwen hebben kunnen bereiken, blijft Isala een burgeronderzoek en zijn wij als wetenschappers uiteraard heel voorzichtig met de interpretatie van de onderzoeksgegevens. Want de bevindingen van Isala kunnen we niet zomaar gebruiken als ‘weerspiegeling’ van de gehele vrouwelijke bevolking. Burgeronderzoek blijft iets waar we niet de volledige bevolking mee kunnen bereiken. Maar ook daar werkt Isala actief aan vooruitgang, we zijn namelijk betrokken in een traject om mogelijke drempels voor toekomstige citizen science projecten weg te werken. Ook daar schrijven we dus mee geschiedenis!

Want wij vinden het heel belangrijk om zo inclusief mogelijk te werken en te communiceren. We zetten graag de vrouwelijke gezondheid centraal, want dat blijkt echt nog nodig, maar we hopen bij Isala dat iedereen zich welkom en erkend voelt. Ook bij toekomstige onderzoeksfases zullen we blijven proberen zo divers en inclusief mogelijk te rekruteren. Mensen die zich niet identificeren als vrouw maar wel een vagina hebben, zijn bijvoorbeeld heel erg welkom om deel uit te maken van ons onderzoek.

Na de eerste onderzoeksfase van Isala, waarbij heel veel vrouwen twee vaginale swabs afnamen, volgde enkele maanden later al een tweede. Dit omdat we alsmaar meer aanwijzingen vonden dat het vaginale microbioom dynamisch is, en dus kan veranderen. We vermoedden op basis van eerder onderzoek dat de samenstelling van je microbioom mee varieert met het verloop van je menstruatiecyclus. Om die hypothese te testen, selecteerde het team van Isala 275 vrouwen. Zij werden uitgenodigd om deel te nemen aan een extra onderzoek en namen stalen af op verschillende momenten tijdens twee menstruele cycli. Daarnaast vroegen we hen ook enkele huidstalen en speekselstalen. Allemaal broodnodige data die de onderzoekers van Isala in de komende maanden verder zullen analyseren om te bepalen hoe het vaginaal microbioom precies evolueert en welke factoren allemaal een invloed uitoefenen op korte en lange termijn.

Wat gebeurde er al intussen met alle swabs?

Hoogtechnologische analyse van nu al bijna 4500 swabs

Voor ons burgeronderzoek vragen we aan alle deelneemsters om thuis, in de intimiteit van hun eigen badkamer, vaginale ‘swabs’ af te nemen. Na massaal veel zelftesten op het coronavirus, weet intussen iedereen wel hoe dat werkt zo’n swab, maar back in the days van het voorjaar 2020, bij de start van ons Isala project, waren swabs natuurlijk veel minder bekend. Het was dus ontzettend belangrijk voor Isala om veel uitleg en vertrouwen te geven aan onze deelneemsters.

De swabs van Isala werken trouwens anders dan de snelle zelftesten op het coronavirus. Wij hebben binnen het onderzoek blauwe en roze swabs. De roze swabs gebruiken we om levende bacteriën uit op te kweken. Tijdens die verwerking wordt de vloeistof van de swab voorzichtig op een petriplaatje met een groeimedium aangebracht. Na enkele dagen controleren de onderzoekers of de bacteriën voldoende gegroeid zijn om de kolonie met het blote oog te kunnen zien. Als dat het geval is, kunnen we de gegroeide bacteriën identificeren en verder gebruiken in ons onderzoek. Dit is een heel belangrijke stap, want alleen zo kunnen we meer leren over de gezondheidsbevorderende eigenschappen van de bacteriën. We denken bijvoorbeeld dat sommige bacteriën op termijn kunnen helpen als alternatief voor antibiotica bij vrouwen die last hebben van infecties, ontstekingen of andere ongemakken. Uit al jullie roze swabs konden we al meer dan 2000 verschillende vaginale bacteriën kweken. Een groot succes!  

De vloeistof bij de blauwe swabs moet vooral het DNA in de bacteriën beschermen op hun weg naar ons labo. Deze swabs hebben ons al heel goed geholpen om heel wat verschillende soorten bacteriën die in een vagina zitten te identificeren via microbieel DNA. Voor het verwerken van die blauwe swabs, gebruiken we bij Isala hoogtechnologische DNA-analyse. Als je bijvoorbeeld een uitstrijkje laat nemen bij de gynaecoloog, wordt dit meestal alleen met een PCR test gecontroleerd op HPV en met de microscoop grondig onderzocht op de aanwezigheid van afwijkende menselijke cellen. Als je naar de dokter gaat omdat je klachten ervaart, wordt er daarnaast meestal wel een kweek genomen zodat aanwezige bacteriën nog verder kunnen worden onderzocht. Bij Isala gaan we nog een stapje verder om het vaginaal microbioom van vrouwen volledig in kaart te brengen.

Welke bacteriën werden er al gevonden? 

Het team van Isala deed al heel intensieve analyses op alle ingezamelde stalen. In de zomer van 2020 was het de allereerste keer dat op zo’n grote schaal vaginale stalen werden verzameld van gezonde vrouwen. Natuurlijk wisten we al heel wat over de samenstelling van het vaginaal microbioom, maar de meeste stalen die de wetenschap tot dan ter beschikking had, werden afgenomen in een medische context door vrouwen met gezondheidsklachten.

80% heeft vooral melkzuurbacteriën

Nu hebben we eindelijk voor de eerste keer een grote set stalen van een algemenere, gezonde populatie. Dankzij de eerste fase van Isala hebben we ontdekt dat maar liefst 80% van de deelneemsters een vaginaal microbioom heeft dat gedomineerd wordt door melkzuurbacteriën, waarbij lactobacillen het meest voorkomen. Deze bacteriën worden op basis van de huidige wetenschappelijke literatuur geassocieerd met een gezonde vagina.

Om die grote hoeveelheid aan informatie een beetje overzichtelijk te kunnen weergeven, hebben wij, de onderzoekers van Isala, er aanvankelijk voor gekozen om ons eerst te focussen op de acht belangrijkste bacteriën bij alle deelneemsters, namelijk Lactobacillus crispatus, Lactobacillus iners, Lactobacillus jensenii, Lactobacillus gasseri, Gardnerella vaginalis, Prevotella, Bifidobacterium en Streptococcus.
Elke vrouw werd door de onderzoekers ingedeeld in één van deze acht types, dit betekent dat deze bacterie vaak voorkomt op het moment dat de swabs waren afgenomen. Maar de samenstelling van iemands microbioom is uniek en altijd een combinatie van heel wat verschillende bacteriën. Daarom kreeg elke deelneemster van Isala naast haar type ook een tabel waarin we de percentages gaven van de acht belangrijkste bacteriën.

Bij verder onderzoek in de loop van 2021 ontdekten we dat er nog twee andere bacteriën waren die eigenlijk best aan het lijstje van acht werden toegevoegd. Niet altijd omdat ze vaak in hoge percentages voorkwamen, maar wel omdat ze belangrijk leken om te bepalen of een vagina gezond was of niet. Daarom gaven we in de zomer van 2022 een update aan ons overzicht van de belangrijkste bacteriën in de vagina’s van gezonde vrouwen in Vlaanderen. Limosilactobacillus  en Anaerococcus kregen een eigen vaginaal paspoort en je kan voortaan dus ook over deze bacteriën meer te weten komen bij Isala. De onderzoekers hadden de Limosilactobacillus eerst ingedeeld bij de grote groep van ‘overige bacteriën’ omdat ze alleen maar in heel lage percentages terug te vinden waren in de onderzochte swabs. Maar meer analyses maakten duidelijk dat deze bacterie zo vaak voorkomt samen met andere lactobacillen dat de onderzoekers vermoeden dat al deze bacteriën samenwerken om je vagina gezond te houden. De Limosilactobacillus zou daarbij wel eens een drijvende kracht kunnen bezitten. Ook de Anaerococcus bleek na verder onderzoek een plekje te verdienen in onze wall of fame want het wordt alsmaar duidelijker dat ook Anaerococcus een belangrijke rol kan spelen in het al dan niet gezond houden van je vagina. 

Dit zijn ze dan, de tien belangrijkste bacteriën die de onderzoekers hebben teruggevonden bij de deelneemsters van Isala:

Lactobacillus crispatus
Lactobacillus iners
Lactobacillus jensenii
Lactobacillus gasseri
Prevotella
Gardenerella
Streptococcus
Bifidobacterium
Limosilactobacillus
Anaerococcus

Bij de communicatie van de persoonlijke resultaten naar al onze deelnemende vrouwen in de zomer van 2021, kreeg iedereen een unieke fiche met de samenstelling van haar vaginaal microbioom. Dit resultaat werd toen gedeeld op basis van de aanvankelijke acht belangrijkste bacteriën. Omdat we intussen weten dat ook Anaerococcus en Limosilactobacillus een belangrijke rol spelen bij het gezond houden van onze vagina’s, hebben we alle persoonlijke fiches voor onze deelneemsters een update gegeven. Nam je zelf deel aan Isala? Dan kan het dus interessant zijn om nog eens in te loggen op je persoonlijke pagina om je resultaat opnieuw te bekijken.

Die melkzuurbacteriën Lactobacillen, ken ik die niet ergens van?

Ja, waarschijnlijk wel. Want ze zijn familie van de bacteriën die je bijvoorbeeld in yoghurt kan vinden. Melkzuurbacteriën zijn namelijk de bacteriën die de natuurlijke suikers in melk door fermentatie omzetten in melkzuur. Daardoor heeft yoghurt een zuurdere smaak en is het dikker van textuur wat het ook zo lekker maakt :-). 

In meer dan 80% van de swabs die we analyseerden bij Isala was een melkzuurbacterie en dan vooral een Lactobacillus dominant. In je vagina doen deze bacteriën eigenlijk bijna hetzelfde als in yoghurt. Want ze zullen glycogeen, een type suiker dat bijvoorbeeld ook in de wand van je vagina en baarmoeder zit, gebruiken als voedingsstof en omzetten in melkzuur. Het is dus dankzij de lactobacillen dat een gezonde vagina een lage zuurtegraad heeft en dat is dan weer ontzettend belangrijk in de strijd tegen ziekmakende bacteriën, schimmels of virussen. Wil je hier nog veel meer over weten? Dan kan je luisteren naar deze podcast! 

Lactobacillen komen trouwens niet alleen in je vagina voor, ze zitten ook vaak in je darmen, op je huid of zelfs in je neus. De vier meest voorkomende soorten lactobacillen die we vonden bij Isala – Lactobacillus crispatus, Lactobacillus iners, Lactobacillus jensenii en Lactobacillus gasseri – worden ook teruggevonden op onze huid, bijvoorbeeld in de liesstreek.

Zoals we hierboven al hebben uitgelegd gebruikten we zowel blauwe als roze swabs in onze analyses. Op basis van de blauwe swabs wisten we al welke soorten Lactobacillus aanwezig zijn in de vagina’s van vrouwen in Vlaanderen. Dankzij de roze swabs konden we deze bijzondere bacteriën ook kweken in het labo om ze verder te onderzoeken. Dat klinkt makkelijker dan het is. Want hoe goed we ook proberen om de situatie in een vagina na te bootsen, een labo blijft toch anders en sommige bacteriën zijn zo goed aangepast aan het overleven in de vagina dat ze moeilijk overleven in andere omstandigheden. 

Maar we zijn heel trots om te zeggen dat het ons alsmaar beter lukt om bacteriën op te kweken en dat we ook al heel veel hebben geleerd over de werking van deze bacteriën. Sommige lactobacillen blijken bijvoorbeeld vitamine B2 of riboflavine te kunnen aanmaken. Nog andere produceren speciale eiwitten of moleculen die de groei van slechte bacteriën tegengaan en ook vonden we soorten die sterk gewapend zijn tegen schimmelinfecties. Al deze ontdekkingen zijn ontzettend belangrijk en echt pionierswerk. Niet alleen begrijpen we de samenstelling van het vaginaal microbioom steeds beter, de kennis van deze bacteriën vormt ook de basis voor het ontwikkelen van toekomstige behandelingen. In principe houdt een vagina zichzelf gezond, maar wanneer het natuurlijk evenwicht verstoord wordt, kunnen deze behandelingen misschien wel bijdragen tot herstel. Met de kennis opgebouwd in Isala hopen we ooit de aanzet te kunnen geven voor nieuwe, levende geneesmiddelen die vrouwen kunnen helpen hun vagina gezond te krijgen. Uiteraard is dit een meerjarenplan.

Hoeveel verschillende bacteriën werden er eigenlijk al gevonden?

Teveel om op te noemen. 🙂

Want zelfs binnen eenzelfde soort Lactobacillus kunnen er nog heel wat variaties in hun genetische code voorkomen. We noemen die varianten dan verschillende stammen of isolaten van een zelfde soort. Dat is een beetje te vergelijken met de verschillende varianten van bijvoorbeeld het coronavirus waar we de afgelopen jaren heel veel over hebben geleerd. 

In elke vagina zit een unieke combinatie van verschillende stammen, samen goed voor wel miljarden cellen. Wij hebben alle resultaten op grote grafieken afgebeeld en zo proberen we patronen te zien. Elke deelneemster is één anoniem streepje of bolletje en vormt een klein stukje van de hele puzzel. De analyse van alle swabs geeft een mooie grafiek met een soort van continuüm. Het is geen kwestie van of die bacterie of een andere, eerder een verhaal van meer en minder. Er is geen enkele vagina waarin maar één soort bacterie zit, het gaat altijd om een combinatie van verschillende soorten die het unieke vaginale microbioom bepalen. Dus we zijn allemaal uniek op onze eigen manier :-). Met het Isala team hebben we een doordachte selectie gemaakt van de acht belangrijkste soorten vaginale bacteriën en in de zomer van 2022 hebben we daar nog twee bacteriën (Anaerococcus en Limosilactobacillus) aan toegevoegd.

Voor elke deelneemster hebben we daarna de percentages bepaald die we hebben gevonden bij de analyse van de swabs. Deze grafiek vat het geheel samen, elk verticaal lijntje is één vrouw die voor Isala een swab heeft afgenomen:

Klik hier voor een grotere afbeelding

Staan alle bacteriën helemaal op zich? Of ontdekten jullie al duidelijke patronen?

Dat is een interessante vraag met een interessant antwoord!
Bij de analyses viel ons inderdaad op dat sommige soorten van bacteriën heel vaak samen leken voor te komen. Zo vonden we bijvoorbeeld Lactobacillus crispatus, Lactobacillus jensenii en de nieuwe Limosilactobacillus bijna altijd samen terug. We vermoeden dat deze bacteriën op een of andere manier samenwerken en elkaar helpen om te overleven.

De ontdekking dat we deze drie specifieke soorten lactobacillen, wij noemen ze in ons labo intussen de Isala crew, zo vaak samen vonden, wordt extra interessant wanneer je weet dat deze bacteriën in de huidige wetenschappelijke literatuur vaak in verband worden gebracht met een gezonde vagina. Het verband tussen vaginale gezondheid en deze Lactobacillus crispatus, Lactobacillus jensenii en Limosilactobacillus is waarschijnlijk te verklaren doordat ze echt functioneren als kleine fabriekjes en zelf stofjes gaan produceren zoals melkzuur en andere beschermende of nuttige moleculen die ze ook aan elkaar kunnen doorgeven. Om dit te bevestigen is wel nog verder labo-onderzoek nodig, maar daar zijn we dankzij al jullie roze swabs heel hard op aan het werken.

Blijft een vaginaal microbioom de hele tijd stabiel?

Nee, op basis van de eerste analyses van alle blauwe swabs uit de eerste onderzoeksfase van Isala konden we al afleiden dat er heel wat factoren zijn die de samenstelling van het microbioom in de vagina op korte of lange termijn beïnvloeden. Maar om dit echt goed te kunnen onderzoeken hadden we nood aan meerdere stalen over verschillende cycli van dezelfde vrouwen. En dat is precies wat Isala vroeg aan de deelneemsters van de tweede onderzoeksfase. Ook nu was het engagement van onze deelneemsters fantastisch en vonden de stalen vlot hun weg naar ons labo. Een dikke merci hiervoor!

Het eerste wat wij, de Isala onderzoekers, wilden weten was of de samenstelling van het vaginaal microbioom sterk kan wijzigen op enkele maanden tijd. De meeste deelneemsters, zo’n 70%, hadden dezelfde dominante bacterie in de swabs van beide onderzoeksfases. Bij de andere deelneemsters veranderde de dominante bacterie wel. Vaak was deze nieuwe dominante bacterie wel al aanwezig in het vaginale microbioom van de eerste fase van het onderzoek. 

Uit die cijfers leren we dus dat het vaginaal microbioom voor de meerderheid van de deelneemsters stabiel bleef. Toch is het zeker niet onveranderlijk. De unieke samenstelling van het microbioom en de precieze verhouding tussen de verschillende bacteriën kan wel degelijk sterk variëren. We vonden zelfs een aantal factoren die hier een impact op hebben. Maar voor we daar meer over vertellen, eerst nog even dit: bij het verder analyseren van de swabs van de vrouwen die deelnamen aan de twee onderzoeksfases deden we een opvallende ontdekking. Vrouwen die in de eerste fase een resultaat hadden dat gedomineerd werd door lactobacillen waarvan we weten dat die het meest geassocieerd worden met een gezonde vagina, hadden een zeer grote kans dat hun microbioom stabiel bleef. Om een concreet voorbeeld te geven, vrouwen die in de eerste fase gedomineerd werden door Lactobacillus crispatus hadden 88% kans dat dit in de tweede onderzoeksfase ook zo was.

Deelneemsters die een iets minder gunstig profiel hadden en bij wie in de eerste swab bijvoorbeeld Gardnerella dominant was, hadden 62% kans dat die dominantie in de tweede swab was verdwenen. We herhalen dus nog eens dat, zeker wanneer je een iets minder gunstig resultaat had, het goed mogelijk is dat de samenstelling van je microbioom intussen gewijzigd is. Deze ontdekking lijkt goed nieuws voor de stabiliteit van gezonde vagina’s, maar ook hier is verder onderzoek nodig om definitieve conclusies te kunnen trekken. En we blijven graag herhalen dat je – mocht je klachten ervaren of vragen hebben – best even te rade gaat bij je arts.

Welke factoren hebben een invloed op het vaginaal microbioom?

Dankzij het baanbrekende onderzoek van Isala weten we dat het vaginaal microbioom kan veranderen en weten we ook alsmaar beter welke bacteriën wijzen op een gezond microbioom. Dus dan is de volgende, heel terechte vraag: welke factoren hebben een invloed op het microbioom en kan ik misschien zelf dingen doen om mijn vagina gezond te houden of gezonder te maken? Maar vergeet niet dat een vagina in principe zelfreinigend is en zichzelf gezond houdt. 

Precies om het antwoord op deze vragen te vinden, stelden we maar liefst 166 vragen in verschillende enquêtes aan onze deelneemsters. Maar de statistische analyse van al deze data is complex en we willen natuurlijk ook niet overhaast conclusies trekken. Met Isala schrijven we geschiedenis, want het is de allereerste keer dat bij zo’n grote groep gezonde vrouwen informatie werd verzameld over hun vaginaal microbioom. Maar geschiedenis schrijven is ook pionierswerk natuurlijk. We willen zeker zijn dat de verbanden die we vinden ook oorzakelijke verbanden zijn en dat er geen andere factoren zijn die een verklaring kunnen vormen. 

We willen dus al duidelijk zeggen dat we nog lang niet klaar zijn met dit onderzoek en dat we de komende maanden en jaren nog heel wat extra analyses willen uitvoeren. Onze biostatistici weten wat te doen. 😉

Maar we hebben natuurlijk wel al enkele factoren gevonden waar we zeker van zijn dat ze een invloed hebben op de samenstelling van je microbioom, die willen we dus graag al in primeur met je delen: 

Leeftijd 

Je leeftijd en levensfase

We weten intussen zeker dat je vaginale microbioom wijzigt naarmate je ouder wordt. Eén van de belangrijkste redenen hiervoor zijn de hormoonlevels die veranderen doorheen het leven van elke vrouw. De meest drastische veranderingen situeren zich natuurlijk tijdens de puberteit en de menopauze. Dat zagen we ook in onze gegevens: het vaginale microbioom van Isala deelneemsters in de menopauze bleek inderdaad vaak wat diverser, en meer gedomineerd door Prevotella en Anaerococcus en wat minder lactobacilli. De jongste deelneemster aan Isala was 18 jaar, dus voor conclusies over de impact van de puberteit is het nog wachten op vervolgonderzoek. 

Het al dan niet hebben van kinderen 

Of je kinderen hebt of niet

De onderzoekers van Isala hadden verwacht dat leeftijd een belangrijke impact zou hebben op het microbioom. Een grotere verrassing was dat van alles wat we onderzocht hebben het al dan niet hebben van kinderen als tweede verklarende factor uit de bus kwam. Vrouwen met kinderen – ook na een pril zwangerschapsverlies, abortus of stilgeboorte – hebben vaker hogere concentraties Bifidobacterium en Streptococcus in hun vagina, terwijl we bij vrouwen zonder kinderen meer Lactobacillus crispatus hebben teruggevonden

Dit ligt overigens niet aan het feit dat vrouwen met kinderen gemiddeld ouder zijn dan vrouwen zonder kinderen, in deze analyse werd gecorrigeerd voor leeftijd, daar hielden we dus rekening mee.  Zelf vinden we dit als Isala echt een baanbrekende bevinding, al weten we nog niet zo goed hoe we dit moeten verklaren. Wat verandert er allemaal tijdens en na een zwangerschap? Hoe lang blijven die effecten dan duren? Waarom laten die veranderingen zo lang hun sporen na in het vaginale microbioom? Welke rol speelt Bifidobacterium precies? Is deze bacterie misschien even gunstig als de Lactobacillen waar we al veel meer over weten?  Allemaal vragen die op ons lijstje staan voor vervolgonderzoek van Isala. 

Je cyclus

Het natuurlijke verloop van de menstruatiecyclus

Dat hormonen een belangrijke impact hebben op de samenstelling van het vaginale microbioom hadden we bij Isala verwacht, maar de invloed is ook op korte termijn erg groot. Wist je dat tijdens de menstruele cyclus de hormoonlevels van vrouwen heel sterk fluctueren? Dat is iets wat trouwens uniek is voor de mens en verschilt van de meeste diersoorten. We geven even een korte schets van de natuurlijke menstruele en hormonale cyclus, want we merken dat veel mensen – wij ook hoor – die eigenlijk niet zo goed kennen: 

  • Folliculaire fase: vanaf je menstruatie tot aan de eisprong stijgt het oestrogeenniveau heel erg sterk, je lichaam maakt een eitje klaar. 
  • Eisprong of ovulatie: je bent nu vruchtbaar en het oestrogeenniveau neemt een duik. 
  • Luteale fase: een stijging van progesteron gevolgd door een daling van beide hormonen tot net voor de start van je menstruatie.

Interessant om te zien is dat deze verschillende fasen van de menstruele cyclus een rol spelen in de samenstelling van het microbioom. Vrouwen die hun swab namen in de week na hun menstruatie hadden een meer divers microbioom met meer verschillende bacteriën. Vrouwen die hun swab later in hun cyclus namen hadden vaak minder verschillende bacteriën en vaker een hogere concentratie van Lactobacillus crispatus. Hoe het microbioom van één vrouw precies wijzigt onder invloed van de opeenvolgende fases van haar cyclus, zullen we verder onderzoeken aan de hand van de stalen verzameld tijdens de tweede fase van Isala. Maar we weten dus nu al dat de impact groot is. 

Hormonale anticonceptie

Anticonceptie

Als de natuurlijke hormonen in je lichaam al zo’n grote impact kunnen hebben op de samenstelling van het vaginale microbioom, dan verbaast het je wellicht niet dat ook hormonale anticonceptie een invloed heeft. Het nemen van de combinatiepil (met oestrogeen en progesteron) zorgt op basis van ons onderzoek bijvoorbeeld voor minder Gardnerella en Prevotella en meer lactobacillen. 

Bij vrouwen met een hormoonspiraal (met alleen progesteron) vonden we dan weer vaker Gardnerella terug. Natuurlijk spelen er bij deze effecten nog andere factoren mee, dus we willen verder onderzoeken of dit wel degelijk uitsluitend oorzakelijke verbanden zijn. Sowieso is de keuze voor anticonceptie heel persoonlijk en afhankelijk van veel meer dan je microbioom. Heb je hierover graag meer informatie, check dan zeker nog eens de website van onze partner Sensoa.

Keuze van menstruatieproducten

Menstruatie

Het ligt niet allemaal aan je hormonen, want we vonden bij Isala ook dat het soort menstruatieproduct dat je gebruikt een mogelijke invloed heeft op je microbioom.

Het viel in de resultaten van Isala vooral op dat na het gebruik van maandverband en inlegkruisjes het microbioom meer divers is, met meer Bifidobacterium, Lactobacillus gasseri, Streptococcus en Anaerococcus. Omgekeerd vonden we na het gebruik van een menstruatiecup meer Lactobacillus crispatus en Limosilactobacillus terug. Dit is zeker een interessant inzicht met de ontwikkeling van allerlei nieuwe hygiëneproducten. 

Voor menstruatieondergoed of tampons vonden we voorlopig nog geen duidelijke effecten, maar het is zeker iets dat we nog verder willen onderzoeken. Net als het materiaal van ondergoed. Want mogelijk zijn er zelfs grote verschillen tussen katoen, synthetische stoffen, bamboo, …

Seksuele activiteit

Seksuele activiteit

Ook seksuele activiteit heeft een impact op het vaginale microbioom. Bij de deelneemsters die in de 24 uur voor het afnemen van hun swab seks hadden, vonden we vaker meer diverse bacteriën terug. Bijvoorbeeld vaker Streptococcus. Dit resultaat is super interessant voor het GeneDoe onderzoek. GeneDoe is een dochterproject van Isala waarin we onderzoeken of het microbioom kan gebruikt worden als bewijsmateriaal in seksuele geweldszaken. 

Eten en drinken

Eten en drinken

Dankzij de uitgebreide vragenlijsten die alle deelneemsters van Isala hebben ingevuld, konden we ook minder voor de hand liggende linken onderzoeken. Zo weten we nu al zeker dat gesuikerde dranken, groenten, probiotica, noten, alcohol, vis en vlees allemaal een – weliswaar beperkt- verband tonen met de samenstelling van je microbioom. Waarbij gesuikerde dranken en vlees eerder een negatief leken en groenten of noten mogelijk helpen voor een gezondere vagina. We plannen hiervoor bij Isala nog veel vervolgonderzoek, want het is best indrukwekkend dat we kunnen vaststellen dat je voedingsgewoonten niet alleen gelinkt zijn aan je gewicht bijvoorbeeld, maar dat ze blijkbaar ook directe gevolgen hebben voor je vaginale gezondheid. Maar om zo’n rechtstreeks verband te kunnen aantonen heb je meer gerichte studies nodig.

Waarom hebben jullie ook de bacteriën op de huid en in de mond onderzocht?

Om een vollediger beeld te krijgen van het microbioom van vrouwen in Vlaanderen, werd naast de vagina ook het microbioom van de huid en de mond via speeksel onderzocht. Wij vroegen aan onze Isala deelneemsters om een swab te nemen van de huid rond de mond en in de mond (via speeksel), rond de borst en van de liesstreek. Die zones werden immers nog maar amper onderzocht en ze zijn relevant voor vrouwelijke gezondheid, intimiteit en seksualiteit en contact met ondergoed en kleren. Op de resultatenpagina kan je nalezen welke bacteriën allemaal werden teruggevonden op de huid en in de mond. Het zal je waarschijnlijk niet verbazen dat al die plekken op je lichaam een ander microbioom hadden, want ze komen met verschillende omgevingsfactoren in contact. 

Wat hebben jullie ontdekt over de bacteriën in speeksel?

In het speeksel ontdekten we een verrassend stabiel speekselmicrobioom dat heel gelijkend was voor alle deelneemsters. Dit core microbiome bestaat uit acht geslachten van bacteriën die voorkomen bij meer dan 98% van alle onderzochte vrouwen. Dit betekent niet dat al die bacteriën ook exact hetzelfde zijn, want binnen geslachten van bacteriën zitten nog heel wat verschillende soorten en stammen. Net zoals je binnen een familiegeslacht bij mensen met allemaal dezelfde achternaam ook heel wat verschillende individuen hebt. We gebruiken bij Isala al heel geavanceerde technieken om alle analyses te doen, maar toch is het niet mogelijk om al die verschillende soorten te onderscheiden. Mogelijk volgt er in de komende jaren nog verder onderzoek, maar nu is het al heel interessant om te zien dat we telkens dezelfde geslachten van bacteriën zagen terugkomen, vaak zelfs in vergelijkbare verhoudingen. Net zoals bij de vaginale swabs, hebben we de percentages van deze achttypes van bacteriën heel zorgvuldig bepaald bij onze analyses. Deze grafiek vat het geheel samen: elk verticaal lijntje is één vrouw die voor Isala een speekselstaal heeft afgenomen. Elke kleur stelt een bacteriegeslacht voor, waarbij het percentage op de linkse as staat:

Je ziet dus dat bijna elk verticaal lijntje dat je kan tekenen – en dus telkens het resultaat van een van onze deelneemsters – de acht verschillende kleuren heeft. Dat is het core microbiome dat we hebben gevonden in alle speekselstalen van Isala.  

Deze bacteriën in je speeksel heb je nog niet vanaf je geboorte. Dit speekselmicrobioom begint zich pas echt te ontwikkelen op het moment dat de eerste tandjes doorbreken. Welke en hoeveel specifieke soorten en varianten van die acht geslachten van bacteriën zich zullen nestelen, is bij ieder individu een beetje anders. Tot de kleuterleeftijd wijzigt het nog sterk, daarna zijn de veranderingen eerder subtiel. Toch weten we uit eerder onderzoek dat er een aantal factoren zijn die het microbioom van je speeksel kunnen beïnvloeden zoals het nemen van medicatie (denk maar aan antibiotica), roken, overgewicht, gaatjes in je tanden …

Dankzij alle data die we bij Isala al verzamelden over onze deelneemsters op basis van de uitgebreide vragenlijsten, konden we ook factoren zoals anticonceptie en seksuele levensstijl onderzoeken. We vonden in beide gevallen geen duidelijk verband met de samenstelling van het speekselmicrobioom. We ontdekten wel dat het hebben van bloedend tandvlees en het consumeren van gefermenteerde dranken en yoghurt een impact had op het meer of minder voorkomen van een aantal bacteriën van het core microbiome. 

Welke bacteriën vonden jullie op de huid rond de mond?

Isala ging nog een stapje verder en onderzocht ook de huid rond de mond. We zagen zoals verwacht een duidelijke overlap tussen de verschillende geslachten van bacteriën in zowel het speeksel als de huid rond de mond, zoals Actinobacillus, Neisseria, Veillonella, Prevotella en Streptococcus. Naast natuurlijk ook het voorkomen van typische huidbacteriën zoals Staphylococcus en Corynebacterium.

Wat hebben jullie ontdekt over de bacteriën op de intieme huidzones rond de borsten en in de lies?

Op de lies vonden we heel wat typische huidbacteriën zoals Staphylocccus en Corynebacterium, maar ook bacteriën die we eerder zagen als vaginale bacteriën zoals Lactobacillus crispatus, Lactobacillus iners  en Prevotella. Lactobacillus crispatus en Lactobacillus iners zijn de meest typisch vaginale bacteriën die we ook op de lies terugvonden. Interessant is dat we deze bacteriën ook  op de huid rond de borsten terugvonden bij 53% vonden we Lactobacillus crispatus en bij 41% Lactobacillus iners.

Onze onderzoeksgroep deed eerder al een studie naar het huidmicrobioom, maar dan op het gezicht. Toen vonden we ook lactobacillen zoals Lactobacillus crispatus en Lactobacillus iners terug. Lactobacillen zijn dan ook de eerste bacteriën die een baby koloniseren bij een natuurlijke bevalling. Toch was de aanwezigheid van bijvoorbeeld Lactobacillus iners op de huid rond de tepels eerder onverwacht, omdat deze niet goed aangepast zijn om buiten de vagina te groeien.  Het kan ook dat deze bacteriesoorten hier voorkomen door het hebben van intieme contacten. Verder onderzoek zal uitwijzen of deze hier slechts zijn door een korte momentopname of dat ze effectief op deze huidzones kunnen overleven. Maar de drie onderzochte zones van de huid vertoonden ook gelijkenissen. Vier bacteriegeslachten werden bijvoorbeeld gevonden op alle drie onderzochte huidzones. In deze grafiek ontdek je de overlap tussen de verschillende zones en op de resultatenpagina van de huidbacteriën zie je duidelijk welke bacteriën waar werden teruggevonden.

Waren er grote verschillen tussen het huidmicrobioom van de verschillende deelneemsters?

Best wel, zeker als we het vergelijken met het microbioom van het speeksel dat we hebben teruggevonden. Al is er één bacteriegeslacht Staphylococcus, dat we echt bij elke deelneemster hebben gezien. Ook voor het microbioom van de huid maakten we overzichtsgrafieken waarbij elk verticaal lijntje het resultaat weergeeft voor één deelneemster. We geven ze je graag voor de volledigheid even mee:

Hoe kan deze kennis verder worden ingezet?

De dataset van Isala is zonder meer uniek. De onderzoekers willen de komende maanden en jaren nog veel meer diepgaande analyses en vervolgonderzoeken doen, want de boeiende wereld van de vrouwelijke gezondheid kent nog veel geheimen die dankzij het baanbrekende onderzoek van Isala meer en meer ontrafeld worden. Dankzij de zusterprojecten die nu al werden opgestart in Peru, Zwitserland, Kameroen, UK, Spanje, Uganda, Marokko, enz. gaat het onderzoek zelfs internationaal verder.

Maar bij Isala willen we graag nog een stap verder gaan en bekijken we of onze microbioomanalyses ook zouden kunnen bijdragen als bewijslast bij seksuele geweldzaken. Dit stukje van Isala valt onder het dochterproject GeneDoe. Blijf de kanalen van Isala volgen om meer te weten over dit boeiende onderzoek. Als je nu al graag meer leest, dan kan je een kijkje nemen in onze GeneDoe blogposts.

Is het onderzoek nu voorbij?

Nee, helemaal niet!  

We zijn als onderzoekers van de Universiteit Antwerpen al heel tevreden met de eerste resultaten van Isala. We hadden niet verwacht dat maar liefst 80% van de onderzochte vagina’s gedomineerd zou worden door gezonde lactobacillen, want op basis van de ouder wetenschappelijk onderzoek hadden we dit lager ingeschat. 

De komende jaren willen we de kennis over de samenstelling van het vaginale microbioom nog verder uitdiepen, blijven analyseren en testen welke factoren de grootste impact hebben op een gezonde vagina. De eerste stappen hiervoor zijn gezet, maar we streven er echt naar om concrete aanbevelingen en tips uit te werken zodat je echt je eigen gezondheid (nog) meer in handen kan nemen. Want natuurlijk weet je dat de keuzes die je elke dag maakt een impact hebben op je gezondheid, maar het is wel verrassend en een baanbrekende ontdekking dat er ook zo’n  relatie lijkt te bestaan tussen bijvoorbeeld je voedingsgewoonten en de samenstelling van je vaginaal microbioom.

Zo wil Isala de komende jaren niet alleen vrouwen helpen om zelf bewuster om te gaan met hun vaginale gezondheid. Hopelijk kan alle kennis van de gekweekte bacteriën ook helpen om geneesmiddelen te ontwikkelen die vrouwen helpen bij problemen. Geneesmiddelen op basis van levende, gezonde bacteriën, dus geen antibiotica maar probiotica!

Ook binnen de wetenschappelijke wereld wordt Isala alsmaar vaker gezien als belangrijk en innoverend pionierswerk over vrouwelijke gezondheid. We praten op congressen, schrijven papers en inspireren wetenschappers overal ter wereld. In Peru en Zwitserland zijn er al concrete vervolgonderzoeken van Isala gepland of bezig. Zo krijgt onze Isala hopelijk overal ter wereld zussen die samen geschiedenis schrijven. 

Ook aan Universiteit Antwerpen liggen er nog boeiende jaren voor ons, want uiteraard zijn we er zeker van dat er nog heel wat andere factoren bepalen hoe gezond je vagina is. Denk aan erfelijkheid, algemene immuniteit of een bepaalde ziekte bijvoorbeeld. Voor het einde van 2022 gaan we op zoek naar vrouwen die onder één dak leven ((tweeling)zussen, partners, moeders en dochters, vriendinnen,…) om zo te onderzoeken of vrouwen die samenwonen een vergelijkbaar vaginaal microbioom hebben of niet. Komt er na het lezen van deze pagina nog een andere vraag bij je op, laat het dan zeker weten via isala@uantwerpen.be! 

Om zeker te zorgen dat we nog inclusiever kunnen rekruteren voor verder onderzoek bij Isala, werken we nauw samen met sociologen in onze adviesraad van Isala. We organiseren samen met hen focusgroepen, diepte-interviews en enquêtes te organiseren. Alle suggesties die Isala kunnen helpen om diverser en inclusiever te zijn, zijn van harte welkom. 

Want elke stap die we met Isala kunnen nemen is een stap in de richting van meer kennis, meer begrip en meer aandacht voor vrouwelijke gezondheid. En we zijn ontzettend blij dat zo’n fijne, enthousiaste community met ons mee wandelt. Merci!

Merci!